Prowadzenie m.in. zarobkowej działalności gospodarczej, ale także działalności charytatywnej itp., jest ściśle określone przez odpowiednie przepisy prawne. Aby dany podmiot mógł w sposób legalny podejmować decyzje i zawierać umowy ważne w świetle prawa, konieczne jest posiadanie tzw. osobowości prawnej. Osobowość prawna - jaka jest jej istota i które grupy nią dysponują?
Czym jest osobowość prawna? Istota pojęcia
Osobowość prawna to zagadnienie często poruszane przez specjalistów w zakresie prawa. Jest to termin oznaczający posiadanie przez osoby prawne dwóch rodzajów uprawnień, to znaczy:
- zdolności prawnej, czyli bycia podmiotem praw i obowiązków
- zdolności do czynności prawnych, przez co rozumie się możliwość dokonywania – we własnym imieniu – czynności prawnych. Do czynności prawnych zalicza się do nich na przykład możliwość podpisywania umów czy zaciągania zobowiązań na własny rachunek.
W pewnym uproszczeniu osobowość prawna oznacza po prostu możliwość kształtowania przez dany podmiot własnej sytuacji oraz podejmowania działań nakierowanych na osiągnięcie określonego celu. Jest ona swego rodzaju nieodłącznym „przywilejem” osób prawnych.
Jakie podmioty dysponują osobowością prawną?
Katalog podmiotów, które dysponują osobowością prawną, jest w gruncie rzeczy bardzo szeroki. Trudno przygotować wyczerpujące zestawienie zawierające wszystkie grupy instytucji, które dysponują tym uprawnieniem w świetle polskich przepisów.
Do podmiotów mogących podejmować dzięki osobowości prawnej samodzielne decyzje należą między innymi:
- przedsiębiorstwa, których działalność jest regulowana przez Kodeks spółek handlowych (m.in. spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością),
- partie polityczne,
- związki zawodowe,
- uczelnie wyższe,
- Skarb Państwa,
- instytucje kultury,
- fundacje,
- związki wyznaniowe i kościoły,
- spółdzielnie,
- ośrodki badawcze,
- przedsiębiorstwa państwowe,
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
oraz wiele innych, w tym na przykład jednostki samorządu terytorialnego. Wyżej wymienione podmioty to tylko część spośród wszystkich instytucji.
Generalnie, można wyróżnić trzy główne cechy wspólne, którymi wyróżniają się osoby prawne. Są to: posiadanie własnego majątku, określona struktura organizacyjna oraz istnienie organów wyposażonych w kompetencje (to właśnie dzięki organom takim jak np. zarząd, osoby prawne mogą podejmować decyzje we własnym zakresie).
Osobowość prawna – umocowanie w przepisach
Tak ważna kwestia jak osobowość prawna jest uwzględniona w przepisach, aczkolwiek trudno znaleźć w ustawodawstwie ścisłą definicję tego pojęcia. Co do zasady momentem, w którym dany podmiot uzyskuje osobowość prawną, jest – zgodnie z art. 37 u. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny – chwila dokonania wpisu do odpowiedniego rejestru. Jakie są to rejestry? Tego ustawa już nie precyzuje i odsyła do innych aktów prawnych. Przykładowo, dla spółek z o.o. jest to – zgodnie z odrębnymi przepisami – Krajowy Rejestr Sądowy.
